Lessico


Ghiozzo
Ghiozzo comune - Gobius niger

Ghiozzo è un termine del sec. XV che in latino volgare suona *golobius per il classico gobius. Nome comune dei Pesci della famiglia Gobiidi e in particolare di quelli del genere Gobius.

Il ghiozzo comune (Gobius niger) è diffuso, in prossimità delle coste, nel Mediterraneo e nell'Atlantico: lungo fino a 15 cm, ha corpo tozzo, bruno, con striature verticali a mo' di chiazze scure, ricoperto di piccole scaglie; testa allargata, occhi prominenti, bocca grande con labbra spesse. A primavera i maschi preparano un nido dove custodiranno sino alla schiusa le uova depostevi dalle femmine, schiusa che avviene 5-6 giorni dopo la fecondazione.

In verde le aree di distribuzione del Gobius niger Linneo 1758

Nelle acque salmastre e marine italiane sono presenti anche altri ghiozzi, come il Gobius cobitis, il Gobius paganellus e il Gobius auratus. Nelle acque dolci dell'Italia settentrionale è diffuso il ghiozzo di Panizza (Gobius panizzai) detto anche gobione: lungo ca. 8 cm, ha colore verde-grigio con macchie scure su tronco e pinne.

Del ghiozzo ha parlato anche Dioscoride nel libro II capitolo XXIX di De materia medica e Pierandrea Mattioli ne ha pubblicato il commento nel 1554:

Cap. XXIX
Κωβίος – GOBIUS

GOBIUS recens in suillum ventrem coniectus, si contusa rima in duodecim aquae sextariis, donec duo supersint, decoquatur, excolatus et sub divo refrigeratus potui detur, alvus sine molestia deiicitur. Illitus contra serpentium, canumque morsus auxilio est.

[Gobiorum consideratio.] GOBII in Venetis ichthyopoliis frequentissimi conspiciuntur, quod inibi in finitimis lacunis mirum in modum foetificent, ac numerosi proveniant. Quare non immerito prodidit Aristoteles in marinis litoribus, ubi in profundum non labatur aqua, summa cum voluptate morari Gobios. Hos Veneti detractis posterioribus syllabis Go vulgo vocant. Capite sunt amplo, gustuque persuaves, quod carnem habeant pinguem, tum etiam friabilem. [Gobii facultates ex Gal.] Proinde de his disserens Galenus libro III. de aliment. facultatibus, sic inquit. Gobius litoralis est piscis, ex eorum numero, qui parvi perpetuo manent. Praestantissimus autem ad voluptatem, coctionem, simul ac distributionem, et succi bonitatem est is, qui in arenosis litoribus, aut saxosis promontoriis vivit. At qui in fluminum ostiis, aut stagnis, aut stagnis marinis versatur, non aeque suavis est, neque probi succi, neque concoctu facilis. [Gobii fluviatiles.] Caeterum sciendum est (ut etiam annotavit Galenus) Gobios non in mari tantum reperiri; verum etiam in fluminibus, et lacubus, quemadmodum testatur ii, qui in Lario lacu, itemque Verbano capiuntur, laudatissimi quidem, propterea quod eorum iecur maximam cum palato ineat gratiam. In fluviis universim minores existunt, quanquam ex iis etiam nonnullos invenias, qui duas, aut tres uncias pendant. In agro Tridentino pauci admodum sunt fluvii, qui Gobios non alant: nanque et Athesis et Nosius, et Lavisius, et Sarca iis refertissimi sunt. Hos inibi quidam vulgo vocant Capitoni, quidam vero Marsoni: at in Hetruria, ubi tamen rarissimi habentur, corrupto a Gobiis vocabulo, vulgo dicuntur Ghiozzi. Sunt hi pisciculi non modo concoctum facillimi; sed et ori suavissimi, atque gratissimi, praesertim cum ovis turgent; haec enim in his et pinguia, et copiosa sunt, gustui vero suavissima. Quo fit, ut solertissimi piscatores horum foeturas observantes, non minus explicandis ovis operam navent, quam piscibus ipsis. - trascrizione di Fernando Civardi - 2008