Ulisse Aldrovandi
Ornithologiae tomus alter - 1600
Liber
Decimusquartus
qui
est 
de Pulveratricibus Domesticis
Book
14th
concerning
domestic
dust bathing fowls
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
| Albuminis
          ovorum singularis ubique fere terrarum usus est ad agglutinandum,
          quemadmodum item apud veteres, [304] uti ex Plinio in primis habemus: Aurum,
          inquit[1],
          marmori, et iis quae candefieri
          non possunt, ovi candido illinitur: Et alibi[2].
          Candidum ex ovis admixtum
          calci vivae glutinat vitri fragmenta. Vis vero tanta est, ut lignum
          perfusum ovo non ardeat, ac ne vestis quidem contacta aduratur. Et
          rursus[3]:
          Aurum ovatum ex Grammaticis
          quidam dictum volunt, quoniam ovi albo antea illito, aera, ac marmora
          auri, et argenti laminis decorarentur. Quinim<m>o Cardanus
          tradit ad {lithostrata} <lithostrota> conficienda (qualia vulgo
          musaica vocant opera) ex frustulis lapidum diversorum colorum glutino
          tenaci invicem iunctis, fieri maltham (glutinum) perpetuam ex calce,
          et suillo adipe, vel pice, aut ovi candido. | Almost
          everywhere on earth the use of egg white as adhesive is outstanding,
          and we can learn firstly from Pliny | 
| Pharmacopolae
          longe ad alium usum albuminibus ovorum utuntur, ut scilicet serapia,
          et alias potiones clariores reddant: quod ita praestant{;}<:>
          albumina ex aqua frigida agitant scopulis, donec in spumam abeant,
          quam particulatim syrupo, vel alteri decocto ferventi inspergunt, et
          ubi {ferbuerit} <nigruerit>[4],
          cochleari foraminolento deradunt, novam inspergunt, id faciunt, donec
          sit syrupus clarior. Alii ubi ex bullis clarius decoctum vi ignis
          factum animadvertunt, in id tepidum (nam calidius decoctum albumina
          coqueret, in frigidiore minus prompte, et parcior spuma elicitur)
          albumina singulis libris singula, sed etiam pluribus pauciora
          inijciunt, scopulis agitant, ut spumesca{n}t[5],
          {saccharum}
          <saccharon>
          in particulas confractum conijciunt, recoquunt: ubi spuma subsidit,
          igni aufertur, <colatur[6]>
          per manicam[7]
          Hippocratis, melius autem per pannum clavis quatuor, angulis quatuor
          firmatum. Colatur autem ter, quater si non satis claruerit: si ne sic
          quidem{;}<,> albumen {separatum} <separatim[8]>
          in aqua agitatum scopulis inspergitur decocto igni reddito, spuma illa
          usta, alia inijcitur, idque toties donec bullae clarum satis produnt. Tunc
          colatur quoties est necesse. | The
          apothecaries use egg whites for just other employ, that is, to make
          syrups - see serapium | 
| Antiquitus
          etiam vina sua albuminibus ovorum clarificabant: Hinc apud Horatium[9]
          legimus: Surrentina
          vafer, qui miscet faece falerna Vina,
          Columbino limum bene colligit ovo, Quatenus ima petit volvens aliena vitellus. | In
          ancient times they fined their wines with egg whites. Hence in Horace The
          sly fellow mixing wines of Sorrento | 
| Vinum,
          inquit Nicolaus Myrepsus, ut pellucidum confestim fiat: Alba ovorum
          conijce in vas, quotquot suffecerint, et albumen quoad spumat,
          concutiatur<.>[10]
          cum vino, et
          modicum salis albi, tenuis, et fit album. Cuius rei Albertus[11]
          hanc rationem assignat, nempe quoniam
          vitellus ovi naturam habet cognatam cum faece vini, et albugo cum
          vino, ideo fit, inquit, quod
          cum ova immittuntur vino (turbato per aestatem propter calorem
          austrinum) cum arena, et calce
          clarificatur vinum: nam arena et calx perforant (penetrant) vini
          substantiam, et vitellus attrahit faecem. Utrum vero vitello ea
          vis sit, subdubito, etsi id Ornithologus alioqui etiam affirmet, ac
          Albertus rursum alibi vitellum panni sordes abstegere scribat, sed
          nisi in plenilunio exclusi ovi, et non aliter, si diis placet: at quid
          obsit, quaeso, quod vel in crescente Luna, vel in decrescente nati ovi
          vitellum praestare prohibeat? Nunquam enim mihi persuaserim veram esse
          rationem, quam ex aliis idem Albertus adducit; nempe quia media
          saginata (sic habet codex impressus, forte sanguinea) gutta in vitello
          prima quidem generatione existens, calorem penetrantem, et dividentem
          maculas ex multo lumine Lunae humidum movente tunc concipit, quod alio
          tempore facere nequit. | Nicolaus
          Myrepsus | 
| Qui
          colore picturam illustrant, ovi candidum spongia frangunt, donec
          prorsus tenue, et aqueum fiat: quod ita fractum coloribus suis
          admiscent, ut vulgares etiam pictores. Olim ad ornandos,
          crispandosque capillos albi liquoris ovi usus erat etiam pro iuvenibus,
          qui nunc puellis tantum relinquitur. | Those
          who embellish an image with color, shatter egg white with a sponge
          until it became quite thin and watery: after shattered it thus, they
          mix it to their colors, as also common painters are doing. Once the
          egg white was also used by young people to arrange and frizzle hair, a
          use which now is left only to girls. | 
| INSIGNIA.
          ICONES. NUMISMATA. | EMBLEMS
          - IMAGES - COINS | 
| Pausanias[12]
          prodidit in arce Elidis Minervae fanum fuisse, signumque auro, et
          ebore fabricatum idque Phidiae opus extitisse: Deae vero cassidi
          Gallinaceum Gallum insistere: quod, ut opinor, haec avis omnium
          volucrum pugnacissima sit, vel quod Minervae cognomento Erganae sacra
          habeatur. Tradit
          item aliter[13].
          Idomeneum Minois nepotem a Pasiphaë Solis filia oriundum in
          scuto Gallum Gallinaceum pro insigni usum fuisse. Et quamvis Pausanias
          eum id factitasse credat, ut originem iactitaret suam a Deo Apolline
          nimirum, cui Gallus quoque ut docuimus, erat consacratus, quod cantu
          suo Solis ortum annunciet, quis tamen haud inepte coniecerit, alitis
          pugnacitatis, et magnanimitatis imitandae causa ducem illum, cuius
          praestantiam in bello decantat Homerus, eiusmodi insigne in scuto
          tulisse: quod Danos, Alanosque non factitasse duntaxat diximus[14],
          sed sibi nomen etiam ab ipso Gallo desumpsisse. Cyrum insuper narrat
          Alex. ab Alexandro[15]
          aureum Gallum lanceae affixum militi in acie pro vexillo
          ex<h>ibuisse, haud dubio, ut alitem sequeretur, cui unicus
          scopus est in praelio victoria potiri, et pro libertate dimicare. Sed
          Plutarchus[16]
          Artaxerxem Persarum regem attestatur Cyri Iunioris percussori ex Caria
          virtutis tale contulisse praemium, ut in prima acie Gallum aureum in
          hastae gestaret apice. Unde
          factum est, ut Cares [305] omnes Gallos[17]
          pro conis haberent, ut idem Plutarchus ibidem scribit. | Pausanias | 
[1] Naturalis historia XXXIII,64: Marmori et iis, quae candefieri non possunt, ovi candido inlinuntur, ligno glutini ratione conposita; leucophorum vocant. quid sit hoc aut quemadmodum fiat, suo loco docebimus. Aes inaugurari argento vivo aut certe hydrargyro legitimum erat, de quis dicemus illorum naturam reddentes.
[2] Naturalis historia XXIX,51: Et, ne quid desit ovorum gratiae, candidum ex iis admixtum calci vivae glutinat vitri fragmenta; vis vero tanta est, ut lignum perfusum ovo non ardeat ac ne vestis quidem contacta aduratur.
[3] Impossibile trovare questa
      frase in Plinio. Si tratta verosimilmente di un qui pro quo dovuto
      al saccheggio del testo di Gessner da parte di Aldrovandi. L’aurum
      ovatum viene riportato da Gessner tra due citazioni tratte da Plinio.
      Aldrovandi, senza fare i debiti controlli, ha attribuito l’aurum
      ovatum a Plinio anziché a Gessner. §
      Conrad Gessner Historia Animalium III (1555) pag. 433 :
      Albuminis usus. Aurum marmori et iis quae candefieri non possunt,
      ovi candido illinitur, Plinius. Candidum ex ovis admixtum calci vivae
      glutinat vitri fragmenta, vis vero tanta est ut lignum perfusum ovo non
      ardeat, ac ne vestis quidem contacta aduratur, Plin. Aurum ovatum ex
      Grammaticis quidam dictum volunt, quoniam ovi albo antea illito, aera ac
      marmora auri et argenti laminis decorarentur. Papaver candidum panis
      rustici crustae inspergitur affuso ovo inhaerens, etc. Plinius. [Naturalis
      historia XIX,168: hoc et panis rustici crustae inspergitur, adfuso ovo
      inhaerens...]
:
      Albuminis usus. Aurum marmori et iis quae candefieri non possunt,
      ovi candido illinitur, Plinius. Candidum ex ovis admixtum calci vivae
      glutinat vitri fragmenta, vis vero tanta est ut lignum perfusum ovo non
      ardeat, ac ne vestis quidem contacta aduratur, Plin. Aurum ovatum ex
      Grammaticis quidam dictum volunt, quoniam ovi albo antea illito, aera ac
      marmora auri et argenti laminis decorarentur. Papaver candidum panis
      rustici crustae inspergitur affuso ovo inhaerens, etc. Plinius. [Naturalis
      historia XIX,168: hoc et panis rustici crustae inspergitur, adfuso ovo
      inhaerens...]
[4] Come spesso accade,
      Aldrovandi si astiene dal citare la fonte dei dati, che, attraverso
      Gessner, è rappresentata da Jacques Dubois . § Conrad Gessner Historia
      Animalium III (1555) pag. 433
. § Conrad Gessner Historia
      Animalium III (1555) pag. 433 : [...] vel alteri decocto
      ferventi inspergas: et ubi nigruerit, cochleari foraminulento deradas,
      [...]. § La citazione di Gessner è corretta, in quanto a pagina 162a di Methodus
      medicamenta componendi, ex simplicibus iudicio summo delectis, et arte
      certa paratis (1553) Jacques Dubois recita: [...] prior nigrescit
      [...].
: [...] vel alteri decocto
      ferventi inspergas: et ubi nigruerit, cochleari foraminulento deradas,
      [...]. § La citazione di Gessner è corretta, in quanto a pagina 162a di Methodus
      medicamenta componendi, ex simplicibus iudicio summo delectis, et arte
      certa paratis (1553) Jacques Dubois recita: [...] prior nigrescit
      [...].
[5] Conrad Gessner Historia
      Animalium III (1555) pag. 434 : [...] albumina singulis libris
      singula, sed etiam pluribus pauciora inijciunt, scopulis agitant, ut
      spumescat, [...].
: [...] albumina singulis libris
      singula, sed etiam pluribus pauciora inijciunt, scopulis agitant, ut
      spumescat, [...].
[6] Conrad Gessner Historia
      Animalium III (1555) pag. 434 : [...] tepidum vel frigidum
      colatur, per manicam Hippocratis, melius autem per pannum clavis quatuor,
      angulis quatuor firmatum. § Per non tediarci, Aldrovandi taglia il testo
      di Dubois come riferito da Gessner, che suona così: ubi spuma subsedit,
      igni aufertur, calidum, si crassum est vix colatur. si facile colatur, sed
      turbidum, tepidum vel frigidum colatur, per manicam Hippocratis [...].
: [...] tepidum vel frigidum
      colatur, per manicam Hippocratis, melius autem per pannum clavis quatuor,
      angulis quatuor firmatum. § Per non tediarci, Aldrovandi taglia il testo
      di Dubois come riferito da Gessner, che suona così: ubi spuma subsedit,
      igni aufertur, calidum, si crassum est vix colatur. si facile colatur, sed
      turbidum, tepidum vel frigidum colatur, per manicam Hippocratis [...].
[7] Una manica conica in
      flanella usata per filtrare i liquidi, che in inglese suona chausse,
      come riferisce Lind (1963): chausse,
      a conical bag, made of flannel, for straining liquids. Dunglison.
      - Robley Dunglison, Medical
      Lexicon - A Dictionary of Medical Scienxe - Blanchard and Lea, Philadelphia, 1865.
[8] Conrad Gessner Historia
      Animalium III (1555) pag. 434 :
      [...] si ne sic quidem albumen
      separatim in aqua agitatum, [...].
:
      [...] si ne sic quidem albumen
      separatim in aqua agitatum, [...].
[9] Satirae II,4,55-57.
[10] Il testo contenuto in
      Nicolai Myrepsi Alexandrini Medicamentorum opus in sectiones
      quadragintaocto (tradotto, emendato e annotato da Leonhart Fuchs e
      pubblicato a Lione nel 1549) non corrisponde a quello di Aldrovandi per un
      semplice punto dopo concutiatur. Corretto è invece il testo
      riportato da Conrad Gessner in Historia animalium III (1555) pag.
      434
 e
      pubblicato a Lione nel 1549) non corrisponde a quello di Aldrovandi per un
      semplice punto dopo concutiatur. Corretto è invece il testo
      riportato da Conrad Gessner in Historia animalium III (1555) pag.
      434 . Vinum ut pellucidum confestim fiat: Alba ovorum coniice in vas
      quotquot suffecerint, et vinum quoad spumat concutiatur. cum vino et
      modicum salis albi tenuis, et fit album, etc. Nic.
      Myrepsus.
. Vinum ut pellucidum confestim fiat: Alba ovorum coniice in vas
      quotquot suffecerint, et vinum quoad spumat concutiatur. cum vino et
      modicum salis albi tenuis, et fit album, etc. Nic.
      Myrepsus.
[11]
      In comm. 3 de gen,
      animal. c. 2. (Aldrovandi) - Si tratta del terzo commento al De
      generatione animalium di Aristotele .
.
[12] Periegesi della Grecia
      VI, Elide II, 26,3. - In Eliacis. (Aldrovandi) - Aldrovandi ne fa
      una breve citazione a pagina 239 .
.
[13] Periegesi della Grecia V, Elide I, 25,9.
[14] Aldrovandi ne ha parlato
      diffusamente a pagina 250 .
.
[15] Genialium dierum libri sex, IV, cap. 2. (Aldrovandi)
[16] In Artax.
      (Aldrovandi) - Aldrovandi ne ha già parlato a pagina 185 .
      - Artaxerses
      10,3. [10] Dinon then affirms that, after the death of Artagerses,
      Cyrus, furiously attacking the guard of Artaxerxes, wounded the king's
      horse, and so dismounted him, and when Teribazus had quickly lifted him up
      upon another, and said to him, "O king, remember this day, which is
      not one to be forgotten," Cyrus, again spurring up his horse, struck
      down Artaxerxes. But at the third assault the king being enraged, and
      saying to those near him that death was more eligible, made up to Cyrus,
      who furiously and blindly rushed in the face of the weapons opposed to him.
      So the king struck him with a javelin, as likewise did those that were
      about him. And thus Cyrus falls, as some say, by the hand of the king; as
      others by the dart of a Carian, to whom Artaxerxes for a reward of his
      achievement gave the privilege of carrying ever after a golden cock upon
      his spear before the first ranks of the army in all expeditions. For the
      Persians call the men of Caria cocks, because of the crests with which
      they adorn their helmets. (translated by John Dryden)
.
      - Artaxerses
      10,3. [10] Dinon then affirms that, after the death of Artagerses,
      Cyrus, furiously attacking the guard of Artaxerxes, wounded the king's
      horse, and so dismounted him, and when Teribazus had quickly lifted him up
      upon another, and said to him, "O king, remember this day, which is
      not one to be forgotten," Cyrus, again spurring up his horse, struck
      down Artaxerxes. But at the third assault the king being enraged, and
      saying to those near him that death was more eligible, made up to Cyrus,
      who furiously and blindly rushed in the face of the weapons opposed to him.
      So the king struck him with a javelin, as likewise did those that were
      about him. And thus Cyrus falls, as some say, by the hand of the king; as
      others by the dart of a Carian, to whom Artaxerxes for a reward of his
      achievement gave the privilege of carrying ever after a golden cock upon
      his spear before the first ranks of the army in all expeditions. For the
      Persians call the men of Caria cocks, because of the crests with which
      they adorn their helmets. (translated by John Dryden)
[17] Questa è una pura
      illazione di Aldrovandi, non reperibile né in Plutarco né in Gessner.
      Aldrovandi potrebbe essere stato colto da un raptus di sineddoche, cioè,
      abbia preso una parte – la cresta, il cimiero – per il tutto,
      trasformando così in un gallo un cimiero che era dritto come la cresta di
      un gallo. Non sottilizziamo sul tipo di cresta: semplice, a pisello, a
      noce, etc, anche se verosimilmente il riferimento è alla cresta semplice , come quella del nostro Livorno.
, come quella del nostro Livorno.